Bouwers en boeren zoeken verbinding

Kunnen bouwers en boeren uit Salland zich met elkaar verbinden om een Sallandse keten van biobased materialen op te zetten? Over die vraag bogen zich op maandag 28 november in Luttenberg een veertigtal mensen uit de bouw- en landbouwsector tijdens de aftrap van het project Biobased (Ver)bouwen Salland. De vraag uit de bouw naar biobased materialen is er, boeren zien wel kansen in het telen, maar de missing link bleek de verwerking van biobased materialen. En de biobased teelt moet wel passen in de bedrijfsvoering van melkveehouders en akkerbouwers.

Biobased (Ver)bouwen Salland is vanuit een initiatiefgroep ontstaan met boeren, overheden en ondernemers in Salland. Dit wordt ondersteund door de Rabobank. Ellis Lugtenberg, boerin uit Salland en lid van de initiatiefgroep, vertelde hierover in haar opening van de bijeenkomst. ‘Wij zien mogelijkheden voor boeren en bouwers in Salland om gezamenlijk aan nieuwe verdienmodellen te werken via teelt, verwerking en bouw met biobased materialen. Dit volgt uit een eerdere bijeenkomst dit jaar met een groep boeren en biobased bouwers om de stemming hierover te peilen. Omdat er daar behoefte was om de hele keten van de biobased materialen bij elkaar te brengen — van boer, verwerker, bouwer tot bewoner (woningbouwcorporatie/ontwikkelaar/gemeente)— hebben we deze bijeenkomst – op 28 november – georganiseerd. Doel is ondernemers uit agro en bouw, letterlijk verschillende werelden, bij elkaar te brengen en met elkaar te kijken of er draagvlak is en wie een rol zouden spelen in een nieuwe biobased keten in Salland.’

Dubbele winst

Duidelijk werd dat er al veel gebeurd in Salland. Sallandse bouwbedrijven werken al met biobased materialen en Landstede MBO in Raalte experimenteert al met de teelt van vezelgewassen. Het Sallandse initiatief sluit aan bij het landelijke programma Building Balance[1]. Kwartiermaker Jan Willem van de Groep van dat programma vertelde dat hij hiermee in Nederland zeven regionale en vier landelijke pilots aan het opzetten is voor het telen, verwerken en bouwen met biobased materialen. “We zitten nu in een stikstoflockdown, we moeten voorkomen dat we niet ook in een koolstoflockdown terechtkomen”, aldus Van de Groep. Er moeten 900.000 woningen gebouwd worden en zes miljoen bestaande woningen geïsoleerd worden. Tegelijkertijd moet Nederland de uitstoot van broeikasgassen verlagen. Het telen, verwerken en bouwen met biobased materialen is hiervoor onontbeerlijk. “Biobased bouwen levert dubbele winst”, stelde Van de Groep. De planten nemen CO2 op, het gebouw is een koolstofbank waar die CO2 vervolgens voor tientallen jaren is opgeslagen.

Van de Groep presenteerde biobased bouwen als kans voor de landbouw in Salland. Het is een nieuw verdienmodel via een teelt die weinig stikstof nodig heeft, geen pesticiden, die via diepe wortels de bodem kan verbeteren en zorgt voor CO2-opslag. Er is vraag vanuit de bouwsector, die nu nog veel biobased materialen moet importeren uit China of Oost-Europa. Biobased materialen telen kan voor boeren interessant zijn. Van de Groep rekende als voorbeeld aan het saldo van een melkveehouder van 3400 euro per hectare met een CO2-uitstoot van 24 ton per hectare. Het telen van miscanthus levert zo’n melkveehouder 1000 euro per hectare op. Als hij daar bovenop 100 euro per ton CO2 krijgt, dan wordt het interessant. Het is volgens Van de Groep zoeken naar zulke combinaties om je footprint als boer naar beneden te krijgen en daarmee geld te verdienen.

“Voor extensieve boeren is dit een kans”

De eerste reactie op het verhaal van Van de Groep kwam van een sceptische agro-ondernemer, die het verhaal nogal zwartwit vond. “Alsof de melkveehouderij slecht is. Miscanthus is ook niet goed voor de biodiversiteit.” Daarmee werd duidelijk dat er nog veel gevoeligheid heerst in de landbouwsector. Toch waren er direct ook boeren die biobased teelten als een kans zaken. “Dit is een optie en kan een inkomstenbron zijn, maar dan moet de verbinding met de bouw er wel komen”, zei een boer. Enkele andere melkveehouders zagen wel mogelijkheden. “Voor extensieve boeren is dit een kans.”

Die discussie verdiepte zich tijdens de gesprekken die later in vier groepen werden gevoerd. Biobased bouwen werd gezien als een mogelijkheid om boeren en bouwers in de regio te houden. De verwerkende industrie ontbreekt nu nog in Salland, dat was de missing link. Het moet wel uit de markt betaald worden. Daarvoor ontbreekt het nu nog aan condities, zoals CO2-certificaten. Ook het onderwijs kan hierbij aanhaken. Boeren hadden wel behoefte aan kennis over het bouwplan en teeltmethoden. Ook wat dat betreft is een koppeling richting de verwerkende industrie belangrijk. De meesten zagen wel wat in het opzetten van een coöperatief model voor de samenwerking van een regionale, Sallandse keten van boeren, verwerkers en bouwers. Regionaal, omdat ook boeren en kleinere bouwbedrijven mee moeten kunnen doen en hun eigen stem moeten kunnen laten horen.

Kennis bundelen

Biobased teelten moeten wel bij het boerenbedrijf passen, bleek uit de groepsdiscussies. Allereerst moet de opbrengst per hectare voldoende zijn. Een akkerbouwer heeft misschien voldoende aan 1900 euro per hectare voor biobased rotatiegewassen, maar een melkveehouder rekent met saldo’s boven de 3000 euro per hectare. Bij de inzet van biobased teelten gaat het om de balans in je bedrijf, vertelde een melkveehouder. “Als ik aan één knopje draai, dan moet ik ook aan andere knopjes draaien.” Sorghum kan een mooi alternatief zijn voor mais, maar met mais kan een melkveehouder grondgebonden zijn eigen veevoer verbouwen, wat extra geld oplevert voor zijn melk bij FrieslandCampina.

Er is kennis over de biobased teelten nodig, bleek uit de groepsdiscussies. Die is er nu wel, vertelden twee boeren die ook in het agrarisch onderwijs werkten, maar die moet gebundeld worden. Daarnaast is er kennisuitwisseling in de keten van boer, verwerker en bouwer nodig. Hoe kunnen producten als miscanthus of hennep verwerkt worden? Welke eigenschappen hebben de producten, welke isolatiewaarde, sterkte, vochtopname? En wat zijn de eigenschappen van de gewassen en de gevolgen van biobased teelten voor bijvoorbeeld de bodem? Daarnaast willen boeren niet afhankelijk worden van subsidies of onzeker overheidsbeleid. Er is voor boeren nog veel onduidelijk over de afzet en hoe biobased gewassen bij het bestemmingsplan en de transitie van de landbouw.

Zelf het heft in de hand nemen

Al met al was er tijdens de afsluitende lunch een positief gevoel over de mogelijkheden om in Salland een samenwerking op te zetten om de keten van boer, verwerker en bouwer te verbinden. Boeren en bouwers uit Salland willen zelf het heft in de hand nemen. “We moeten voorkomen dat het door de grote industrie overgenomen wordt.” Eerst moet er wel meer zekerheid komen voor de boeren, financieel maar ook over hoe je biobased teelten in je bedrijf oppakt. En de missing link van de verwerkers moet worden opgelost. Er waren meerdere verwerkers en productontwikkelaars van biobased materialen die op de volgende bijeenkomst hiervoor wel een eerste aanzet wilden geven. Die bijeenkomst wordt georganiseerd op 17 januari 2022 in de middag.

[1] Het programma Building Balance wordt ondersteund door de ministeries van LNV, Binnenlandse Zaken, de provincies Overijssel, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg, Rabobank en mogelijk later provincie Flevoland en ASR.